[blok]I. W cieniu Brata.
Władysław Herman był młodszym synem Kazimierza Odnowiciela i Dobroniegi Marii, córki księcia kijowskiego Włodzimierza Wielkiego. Datę urodzin Hermana umieszcza się w latach 1042-44. O jego latach młodości nie mamy żadnych pewnych informacji. Prawdopodobnie dorastał na dworze, ale do sprawowania władzy przygotowywany był jego brat Bolesław.
W momencie śmierci Kazimierza Odnowiciela Władysław liczył 16 lat, czyli osiągnął już tzw. wiek sprawczy i mógł podejmować decyzje o charakterze prawnym. Władzę zwierzchnią w kraju objął Bolesław Szczodry, a Władysław prawdopodobnie Mazowsze. Jest to jedynie domysł, który oparty jest na późniejszym faworyzowaniu Płocka przez Hermana.
Ok. 1070 roku Władysławowi urodził się syn Zbigniew. Jego matką była prawdopodobnie kobieta z rodu Prawdziwców, a ceremonia ślubna odprawiona była w stylu pogańskim. Gall nazwał żonę Władysława nałożnicą: „Zbigniew zrodzony przez księcia Władysława z nałożnicy”. Nie wiadomo jakie były jej dalsze losy, być może umarła lub została wygnana.
Herman od początku pozostawał na uboczu wielkiej polityki. Nie był uwzględniany przy zawieraniu małżeństw dynastycznych. Jego małżeństwo za nałożnicą pokazywało brak aspiracji politycznych i obniżało jego pozycję. Władysław nie nadał swojemu synowi Zbigniewowi imienia dynastycznego, gdyż nie pragnął zdobyć władzy i przekazać jej synowi.
Nie jasny jest udział władysława w sprawę wygnania brata Bolesława. Nie ma dowodów na to, że Herman należał do opozycji, lub brał udział w spisku. Raczej przeciwnie, świadczy o tym pamięć o Bolesławie na dworze Władysława Hermana. Po wygnaniu Szczodrego, pozostał on jedynym przedstawicielem dynastii w kraju, więc on objął tron. W 1081-1082 zmarł na Węgrzech Bolesław Szczodry co uspokoiło sytuację w kraju. Roman Grodecki uważa iż w śmierć brata mógł być zamieszany sam Władysław Herman, który pragnął zawładnąć na dobre.

II. Władysław Herman jako polityk.
Władysław obejmując tron musiał rozwiązać kwestię stosunków z Czechami i Cesarstwem. Już w 1080 do Polski przybyła Judyta córka Wratysława II. Jej matką była Adelajda węgierska, siostra króla Salomona.
Już w tym czasie Herman płacił Wratysławowi daninę ze Śląska. Między oboma państwami istniała także współpraca wojskowa. Kontakty polsko-czeskie ułatwione były przez stosunki rodzinne: siostra Władysława, Swatawa (Świętosława) była żoną Wratysława. Wspomina o tym Annalista Sakson, iż w 1082 Polacy wspomagali Czechów w walce z Austriakami. Owe kontakty oparte były na zasadzie zwierzchnictwa czeskiego. Już w roku 1085 cesarz Henryk IV mianował Wratysława II królem Czech i Polski. Zwierzchnictwo czeskie zostało jeszcze wzmocnione przez tzw. dokument praski, w którym w granice biskupstwa praskiego włączone zostały Śląsk i Małopolska.
Sytuacja zależności wobec Czech nie odpowiadała Hermanowi, toteż naturalnym sojusznikiem przeciw Czechom stały się Węgry, czego wyrazem był powrót do polski syna Bolesława Szczodrego Mieszka, który prawdopodobnie przywiózł ze sobą insygnia królewskie. Posiadanie insygni spowodowało iż Herman stał się spadkobiercą polskich królów i sam mógł nim zostać. Tymczasem Mieszko został obsadzony na Mazowszu. Jednocześnie Herman ożenił Mieszka z nieznaną z imienia księżniczką ruską, co związane było z próbą aktywizacji polityki ruskiej, gdyż doszło w nieznanych bliżej okolicznościach do utraty władzy i wpływów na terenie grodów czerwieńskich. Powrót Mieszka powstrzymywał zapędy Wratysława, który pragnął osiąść na tronie polskim.
Doszło także do poprawy stosunków z cesarstwem, czego wyrazem było przejście z obozu gregoriańskiego do cesarskiego. Warunkiem tego musiało być wyrzeczenie się korony. Okazją do poprawy stosunków było małżeństwo zawarte w 1088, po śmierci pierwszej żony w 1085, z Judytą Marią, siostrą cesarza Henryka IV, wdową po królu węgierskim Salomonie. Pozbycie się siostry było korzystne również dla cesarza, gdyż ona „zasmakowała w chlebie z różnych pieców”. Małżeństwo zawarte w celach dynastycznych podnosiło rangę Hermana w kraju i nie tylko. Judyta Maria doprowadziła do usunięcia Zbigniewa z dworu. Został on umieszczony w klasztorze w Kwedlinburgu, w którym siostra Judyty, Adelajda była przeoryszą. W tym samym roku doszło do otrucia syna Bolesława, Mieszka. Przyczyną tego mogła być zgoda Mieszka na translację, czyli przeniesienie zwłok biskupa Stanisława ze Skałki do katedry wawelskiej. Oznaczało to pogodzenie się królewskiego syna z opozycją. Sytuacja ta stała się nie wygodna dla Hermana, który mógł być zamieszany w śmierć Mieszka. Natomiast według Galla sytuacja tak wyglądała: „Powiadają mianowicie, że jacyś wrogowie z obawy, by krzywdy ojca nie pomścił, trucizną zgładzili tak pięknie zapowiadającego się chłopca; niektórzy zaś, którzy z nim pili, zaledwie uszli niebezpieczeństwu śmierci.
Sytuacja Hermana uległa wzmocnieniu, ale nie udało mu się zrzucić zwierzchnictwa czeskiego. Na sytuację taką nie mógł sobie pozwolić cesarz, który dominował w tej części Europy. To dzięki Wratysławowi Henryk utrzymał władzę. Sytuacja zmieniła się po śmierci Wratysława. Dlatego też gdy Herman przestał płacić trybut ze Śląska, cesarz nie zareagował. Działania takie wywołały długoletnie konflikty polsko-czeskie.
Nowym terenem samodzielnej polityki Hermana stało się Pomorze. Wyprawa na Pomorze rozpoczęła się w 1089. 15 lipca 1090 wojska polskie zdobyły Nakło i pokonały armię idącą na pomoc grodowi. Po zdobyciu Pomorza wschodniego ustanowiono na tych terenach polskich zarządców. W obawie przed atakami wroga książę kazał podpalić wszystkie warownie pomorskie. Działanie takie stało się sygnałem do buntu, w wyniku którego zginęła większość polskich załóg. W wyniku działań odwetowych doszło 5 kwietnia 1091 do bitwy nad Wdą, która zakończyła się klęską wojsk polskich. Od tego momentu zaprzestano prób odwetu i kampania zakończyła się klęską.

III. Sieciech a bunty synowskie.

Pod koniec XI wieku doszło w Polsce do walki pomiędzy Hermanem a jego synami. W tej wojnie znaczącą rolę odegrał palatyn Sieciech, choć trudną do określenia. Jedni autorzy uważają go za inspiratora zabójstwa Mieszka Bolesławicza, a także zarzucają mu udział w wygnaniu Bolesława Śmiałego. Dla tych samych autorów był wszechwładnym urzędnikiem, który wykorzystał słabość władcy, aby kierować polityką kraju, z nadzieją przejęcia tronu po śmierci Hermana. Oskarżony jest również o romans z Judytą Marią i chęć odsunięcia od dziedziczenia pierworodnego syna Hermana, Zbigniewa.
Inni natomiast widzą w nim realizatora polityki książęcej, zmierzającej do budowy silnego państwa. Negatywny pogląd o Sieciechu wykształcił się głównie na podstawie relacji Galla, który tak się o nim wyrażał: „mąż wprawdzie rozumny, szlachetnego rodu i piękny, lecz zaślepiony chciwością, przez którą wiele popełnił czynów okrutnych i nie do zniesienia”. Toteż dziwne by było by książę pozwolił sobie na pomniejszenie swojej władzy. Wręcz odwrotnie Herman, swoim panowaniem dążył do umocnienia swojej władzy i swego autorytetu.
Pojawia się więc pytanie czemu Gall tak źle pisze o Sieciechu? Odpowiedz znajduje się w samej kronice. Chlebodawcą Anonima był syn Hermana, Bolesław Krzywousty, który dwukrotnie występował zbrojnie przeciw ojcu, ale jednocześnie po nim odziedziczył tytuł książęcy. Warte wspomnienia jest również to, iż Gall nie opisał zatargu biskupa Stanisława ze Szczodrym. Przyczyna tego była obawa przed zbezczeszczeniem przodka, ojca swego żywiciela. Jednak przy zestawieniu dwóch faktów Sieciech był zły, a Herman mu ulegał, czyli był jednocześnie odpowiedzialny za zło swego palatyna. Skoro więc syn wystąpił przeciw złemu ojcu to syn był dobry, a jego działaniami kierowała wyższa konieczność.
Tak samo nie prawdziwe wydają się stosunki łączące Sieciecha z Judytą Marią. Nie było wspólnego interesu w ich współdziałaniu. Ona była córka cesarza, wdową po królu i małżonką księcia, on urzędnikiem książęcym. Ich związek stanowiłby zwykły mezalians. Sieciech także pewnie nie miałby interesu w zapewnieniu tronu córkom Judyty. Naprawdę dziwne wydaje się aby człowiek z bliskiego otoczenia księcia, tak nienawidził jego synów, aby dążyć do ich śmierci. Wydaje się iż to Krzywoustemu zależało by przedstawić macochę w złym świetle i tym samym, uznać ją za współwinną.
Po śmierci Wratysława II w 1092 Herman zaprzestał płacić Czechom trybut ze Śląska. W kraju natomiast wzrastał opór przeciw Sieciechowi. Opozycja zaczęła gromadzić się w Czechach, dzięki poparciu Brzetysława. Wykradziono Zbigniewa z klasztoru i rozpoczęto działania zbrojne pod hasłem osadzenia go na tronie.
Tymczasem kasztelan wrocławski Magnus przyjął Zbigniewa na Śląsku. Herman uznał działanie takie za bunt i wyruszył z wyprawą, wzywając na pomoc króla węgierskiego Władysława. Polskie rycerstwo wówczas odmówiło posłuszeństwa księciu i Sieciechowi. Zaś wojsko węgierskie skierowało się przeciw Hermanowi i porwało Sieciecha i Krzywoustego. W tej sytuacji Herman został zmuszony uznać Zbigniewa za swego syna. Wydzielił mu Śląsk jako dzielnicę, zaś Bolesław otrzymał Kłodzko. Jednak Herman zapewnił sobie zwierzchnictwo nad dzielnicą. Tymczasem Sieciech przekupił urzędników Zbigniewa i zmusił go do ucieczki, a za zgodą księcia wyruszył z wojskiem przeciw niemu. Doszło wówczas do bitwy pod Kruszwicą, w której Zbigniew został pokonany a następnie uwięziony w Sieciechowie. Na prośbę biskupów i dostojników katedry gnieźnieńskiej, z okazji ponownej konsekracji katedry został uwolniony w 1097 roku.
Doszło wówczas do zbliżenia między braćmi. Wysłani na wyprawę pomorską zawrócili z drogi i zażądali od ojca oddania sobie rządów. Naciskany ze wszystkich stron Herman zgodził się na podział kraju pod warunkiem utrzymywania załóg w głównych grodach młodych synów. Tak więc Bolesław otrzymał Małopolskę ze Śląskiem, ziemię lubuską, skrawek Wielkopolski, Zbigniewowi zaś przypadła Wielkopolska z Kujawami, Łęczyca, Sieradz.
Sytuacja ta nie trwała długo, gdyż Sieciech w imieniu księcia obsadzał urzędy swoimi ludźmi. Doszło wówczas do porozumienia między braćmi i po wiecu prowincjonalnym we Wrocławiu, wyruszyli przeciw ojcu. Do spotkania wojsk doszło pod Żarnowcem nad Pilicą. W wyniku rozmów Herman zgodził się oddalić Sieciecha, oraz przysiągł, że nie przywróci go do poprzedniej godności. Oba wojska wówczas wyruszyły w pogoń za Sieciechem, który schronił się we własnym grodzie Sieciechowie. Podczas oblężenia grodu Herman potajemnie przeszedł na stronę palatyna. Zgromadzeni dostojnicy i rycerstwo postanowili odsunąć Hermana od władzy, zaś jego synowie: Bolesław miał zająć Kraków i Sandomierz, Zbigniew zaś Płock. Podczas próby zdobycia Płocka, doszło do porozumienia miedzy Hermanem a synami za pośrednictwem biskupa Marcina. Herman ponownie przysiągł ponownie oddalić od siebie Sieciecha. Palatynowi udało się jeszcze powrócić do kraju, ale żadnej roli już nie odegrał i prawdopodobnie został oślepiony. Po usunięciu Sieciecha książę nie wyznaczył już następcy i przez kilka lat rządził samodzielnie. Zmarł 4 czerwca 1102 roku i spoczął w katedrze płockiej.

IV. Dramat ambicji.
Trudno dokonać jednoznacznej oceny panowania Władysława Hermana. Nie ma zgodności co do osoby Sieciecha i jego kompetencji. Jednocześnie zarzuca się księciu rezygnację z korony, brak aktywności politycznej i słabość charakteru.
O tym iż Herman nie mógł się koronować zdecydowały względy techniczne i polityczne. Techniczne, bo Szczodry uciekając na Węgry wywiózł insygnia koronacyjne ze sobą, które dopiero wróciły z Mieszkiem Bolesławiczem. Po prostu nie miałby czym dokonać koronacji. W późniejszym okresie nie mógł się koronować, gdyż nie pozwalał na to cesarz.
Starał się również odnowić autorytet władzy książęcej. Wraz z Sieciechem próbował budować silny i scentralizowany aparat państwowy. Próbom tym sprzeciwili się synowie popierani przez możnych. Przez swoje działanie poprawił również stosunki z sąsiadami. Prowadził ekspansję na Pomorze, a także powstrzymał ekspansję czeską na tron Polski. Wszystko to wskazuje iż był władcą energicznym.
Dopiero jego działanie w sferze kultury pokazują jego ambicję. Na swej pieczęci pokazany był jako sędzia, czyli władca od wyroku którego nie było odwołania. Przedstawiony jest jako sędzia-prawodawca ale równocześnie jako wojownik-obrońca. Ten typ przedstawienia przysługiwał władcom koronowanym, więc Herman bardzo wysoko cenił swą godność. Jego podobizna przypominała obraz brata, którego śladem pragnął podążać.
Władysław Herman chociaż się nigdy nie koronował pragnął dorównać władca koronowanym. Za jego panowania poświecono nową katedrę gnieźnieńską której budowę wspierał. Budował również i inne kościoły, głównie pod wezwaniem św. Idziego, co było związane z cudownymi narodzinami jego syna Bolesława. Kościoły takie powstały m.in. w: Tarczku, Kłodawie, Kcyni, Krobi, Czyrnielowie, Giebułtowie, Zborowie Biskupim, Inowłodziu, Ptkanowie.
Kolejnym przykładem działania Hermana w sferze kultury było ufundowanie „dwóch okrągłych złotych krzyży” dla katedry w Bambergu w latach 1087-1095. Ofiara ta spowodowała iż został przyjęty do grona kanoników tej świątyni. Tego rodzaju kanonikami zostawali królowie i cesarze niemieccy. Wyrazem rywalizacji polsko-czeskiej była fundacja przez Hermana 2 czy 3 złotych kodeksów. Jeden z kodeksów trafił do katedry płockiej a drugi do katedry gnieźnieńskiej. Fundując te księgi pragnął poświadczyć swoją wiarę chrześcijańską, w czym wzorował się na królach i cesarzach.
Jednak Władysław Herman nie potrafił znaleźć sposobów integracji państwa i warstw społecznych. Stąd też mimo sukcesów jego polityka była skazana na klęskę.

Postać Władysława Hermana jest oceniana różnie. Wpływ na jego panowanie miała sprawa jego brata oraz konflikty z synami. Wiele w polityce zależało od Sieciecha. Mimo to pragnął odbudować wizerunek księcia: władcy praworządnego, szanującego tradycję i prawo dynastyczne. Ale gdy trzeba było działać był człowiekiem aktywnym i energicznym. Wielką chęć dorównania swoim przodkom pokazał w dziedzinie kultury budując znaczną ilość kościołów i fundując krzyże i kodeksy. Jednak czego się można było spodziewać po człowieku który nie był przygotowywany do rządzenia krajem i do władzy się nie garnął jak inni?

Bibliografia:

Anonim tzw. Gall, Kronika polska, przeł. Grodecki R., oprac. Plezia M., Wrocław 1989.
Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 1895.
Derwich M., Monarchia Piastów 1038-1399, Wrocław 2003.
Grodecki R., Zachorowski S., Dabrowski J., Dzieje Polski średniowiecznej, tom 1, Kraków 1995.
Holub G., Poczet królów i książąt polskich w anegdocie, Warszawa.
Piastowie. Leksykon biograficzny, pod red. Szczura S., K. Ożóg, Kraków 1999.
Poczet królów i książąt polskich, pod red. Garlickiego A., Warszawa 1984.
Poczet polskich królów i książąt polskich Jana Matejki, pod red. Lipowskiej M., Warszawa 2003.
Satała Z., Poczet polskich królowych, księżnych i metres, Szczecin 1990.
Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, pod red. Wygonik E., Kraków 2003.
Słownik władców polskich, pod red. Dobosza J., Poznań 1997.
Wiszewski P., Władysław Herman i jego czasy, Wrocław 2002.[/blok]

Autor: 1953